DARALMA: Zihinsel, Duygusal, Çevresel

Yaşadıklarımızdan olumlu ya da olumsuz etkileniyoruz. Bazen yaşama katkı sunuyoruz, bazen de yaşam bize…

Tanıştığımız her bir kişi, yaşadığımız her bir hadise ve her bir zaman dilimi bizde az ya da çok iz bırakıyor; zihnimiz, gönlümüz ve çevremizle temas kuruyor, bazen bizi ferahlatıyor bazen de daraltıyor…

Travmatik bazı olayların da etkisiyle son dönemlerde üç hususta daralma yaşadığımız kanaatindeyim; zihinsel, duygusal ve çevresel daralma. Bireysel olarak da, grupsal, ulusal, yer yer küresel ölçekte de benzer daralmaları görmemiz mümkün…

Zihnimiz, gönlümüz ve çevremiz potansiyel olarak alabildiğine geniş ama bunları bazen bir kişiye, ekole, hizbe, yayına, üstada hapsedince; kapalı bir zihin, sığ bir gönül, küçük bir çevreye mahkum oluyoruz…

Bu üç boyuttan birini açmamız yalnız başına bizi daralmadan kurtarmaz, her üç boyutun aynı anda açık olması, birbiriyle uyumlu hareket etmesi gerekir. Zihnimiz ve gönlümüz açık olduğu halde çevremiz darsa bir süre sonra çevremizden etkilenebiliriz. Çevremiz geniş olduğu halde zihnimizi ve gönlümüzü açacak ortamlarımız ve çabalarımız yoksa bir süre sonra çevremiz de tekrar daralmaya başlayabilir…

Daralma tehlikesinden kurtulmanın yolu zihni, gönlü ve çevreyi sürekli canlı tutmak ve birbirlerini besleyecek insicamı bireysel ve toplumsal çabalarımızda ortaya koymaktır…

Zihin; okuma, araştırma, düşünme ve müzakereyle açık tutulur. Daralma tehlikesine karşı ise özellikle farklı kitaplar okumak, alışageldiğimiz düşünce insanlarının dışındakilerle konuşmak, eleştirel düşünceye değer vermek gerekir…

Duygu; maneviyat, sanat, sekinet, murakabe ve merhametle zenginleşir. Daralma tehlikesine karşı ise mutedil ve tahammülkar olmak, olumsuzladıklarımıza fırsatlar vermek, gönlümüze bütün insanlığı sığdırabilecek enginlikte olmak gerekir…

Çevre; iletişim, paylaşma, empati ve dayanışmayla genişler. Daralma tehlikesine karşı ise farklı mahalle, ekol, organizasyon ve gruplarla temas halinde olmak, onlarla samimi ve sahici ilişki kurmak gerekir…

Kitlelerin (örneğin 12 Eylül, 28 Şubat, 15 Temmuz vb etkisiyle) daralma yaşaması tolere edilebilir ama öncülük makamında olan entelektüel, sanatçı, siyasetçi, bürokrat, kanaat önderi zihinsel, duygusal, çevresel daralma yaşıyorsa kitleyi geleceğe taşımak zorlaşır. Çünkü tüm olumsuz atmosferlere rağmen, ortaya vizyon koyma makamında olanlar daralma tehlikesini bertaraf edecek çıkışlara odaklanmalıdır…

Bunun için acil olarak zihnimizi, gönlümüzü ve çevremizi açmalıyız. İmtihanımız kendimizle ve tüm varlıklarla. Kutlu emanete layık olabilmek ve mikrodan makroya uzanan tüm sorunlarımızı aşmak için; açık zihinlere, zengin gönüllere ve geniş çevreye ihtiyacımız var…

Daralma psikolojisinden sıyrılamamak hem bireysel hem de toplumsal açıdan olumsuzluk üretmeyi ve yaymayı arttırmaktadır. Daralmadan kurtulmanın bir yolu zihinsel, duygusal, çevresel genişlemeyi sağlamaksa, diğer yolu da umuttur. Ve umut, bu yola katkıda bulunabilecek en önemli muharrik güçtür…

Geçenlerde yazdığım “Merhale” yazısına ilişkin kıymetli dostum Dr Ahmet Arslan aşağıdaki değerlendirmeyi yaparak önemli bir soru sordu:

Bireysel ve toplumsal hayata “merhaleler” açısından bakmak oldukça verimli çağrışımlara açık görünmektedir. Zira Arapça rḥl kökünden gelen marḥala “bir günlük yolculuk mesafesi” sözcüğünden alıntıdır. Arapça raḥīl “yola çıkma, göçme” sözcüğünün ismi zaman ve mekânıdır. Dolayısıyla bu bakış açısından hayat bütünüyle bir yolculuk olarak değerlendirilebilir. Başladığınız bir nokta, kat ettiğiniz aşamalar, menziller ve nihai menzil… Ancak böyle bir yaklaşım doğal olarak birçok soruyu da beraberinde getirecektir: nereden başladık, hangi menzilleri aştık ve neresini nihai menzil olarak belirledik? Bütün bu soruların muhatabı var mıdır, kimdir ve soruları nasıl cevaplamaktadır?…

Yazıya gelen tepkiler ve özellikle Ahmet Hoca’nın her zamanki gibi sorgulayan ve sarsan yaklaşımı, ek/yeni bir yazı yazmayı zaruri kıldı. Doğrusu bana sorumluluk da yüklemiş oldu. Sadece tespitte bulunmanın eksik kalacağını, öneride de bulunmanın faydalı olacağını hatırlatmış oldu…

“İslam Düşünce Atlası”nı okuyanlar bilir. Okumayan varsa da bir an önce temin edip okumalarını ya da hiç olmazsa web sayfasından ana hatlarıyla bilgi sahibi olmalarını hararetle tavsiye ederim. Bu çalışmada İslam düşünce tarihinde yaklaşık son iki asırlık serüvenimiz “arayışlar dönemi” olarak değerlendirilir. Prof Dr İhsan Fazlıoğlu Hoca ve dostum Dr İbrahim Halil Üçer bu konuda hala ciddi bir çaba ve bir tür “arayış” içerisindeler ki en son bir yıl kadar önce gençlerin mefkûresine ilişkin dar ama derinlikli bir müzakere yapmıştık. Moda tabirle “arama konferansı” da diyebiliriz…

Arayışların bizi zaman içinde iktidar merhalesine getirdiğini düşünüyorum. Sadece ülkemizde değil dünyanın birçok yerinde mütedeyyin insanlar hem siyasal iktidarla hem de hayatın diğer alanlarındaki (ekonomik, sosyal, entelektüel, kültürel…) iktidarlarla kısmi de olsa yüzleştiler, tanıştılar, yer yer çelişkiler ve çatışmalar yaşadılar…

İktidar olmakla muktedir olmak arasındaki fark aslında 80’lerden bu yana hemen tüm İslam dünyası için değerlendirilen bir boyuttu, çoğunlukla da siyaset bağlamında. Zaman geçtikçe anlaşılıyor ki hayatın herhangi bir alanında iktidar sahibi olmak o alanda muktedir olduğumuz anlamına gelmiyor. Güçle ve idareyi kontrol etmekle o alana vukûfiyetin olamayacağına birçok örnekte şahitlik ettik ve etmeye devam ediyoruz. Dolayısıyla aslolan geçen yazıda da ifade ettiğimiz gibi “asıl mesele”den kopmamak ve zamanın getirdiği med-cezirlere rağmen kalıcı gündemimize odaklanmaktır…

İktidar olduğumuz alanlarda tutunmak önemli bir başarıdır ama muktedir olamadan tutunmaya devam etmek bir süre sonra başarımızı gölgeleyeceği gibi o alanda farkında olmadan nitelik kaybına da sebebiyet verecektir. Örneğin bir dönem, kültür alanında güçten mahrum bırakılmak önemli bir dezavantajken, gücü elde ettikten sonra kültürel muhtevayı zenginleştirememek bir süre sonra sadece gücün kullanımına şartlanmayı ve kültür alanındaki birikimi de tüketmeyi beraberinde getirebilir…

Bulunduğumuz evre bir yönüyle arayışlar döneminin devamı, diğer yönüyle iktidar olup henüz muktedir olamama aşaması şeklinde görünmektedir. İşte tam bu noktada Merhale yazısını bitirirken kullandığım iki kelimeden (toparlanma ve olgunlaşma) hareketle bulunduğumuz aşamayı “olgunlaşma” olarak değerlendiriyorum…

Toparlanmanın her halükarda gerçekleşeceğine inanıyorum çünkü. Dönemsel kayıplar ve dezavantajlar yaşanabilir, niteliksel problemler umudu sarsabilir ama tüm bunlar bir taraftan toparlanmayı getirecek, diğer taraftan yaşanan her bir hadise olgunlaşmaya götürecek bizi…

Siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, entelektüel tüm krizlerimiz olgunlaştırıyor bizi, dayanıklılığımızı arttırıyor. Arayıp da bulduğumuz ama bir türlü tam olarak ulaşamadığımız menzile ulaşmayı kolaylaştırıyor. Yeter ki olduğumuzu/erdiğimizi düşünmek yerine muktedir olmanın gereklerini yapalım. Bunun da bir anda olamayacağını, sadece güçle ve yukarıdan aşağıya uygulamalarla yerleşemeyeceğini bilelim. Yüzeysel ve biçimsel çabaların ötesine geçmek gerektiğine inanalım. Vardığımız konaklara takılıp kalmak yerine ukbaya vardıracak yolda anlık durakları dinlendirici geçici mekanlar olarak görüp kararlı bir şekilde asıl menzile ulaşmak için tekrar tekrar yola revan olalım…

Yol uzun, yolculuk ise kısa bu dünyada. Kişisel ve toplumsal olgunlaşmamızı sabırla sürdürdüğümüzde gönüllere, zihinlere ve hatta eşyaya nüfuz eden gerçek iktidar olmanın ne kadar anlamlı ve kalıcı olduğunu görürüz…

Siyasetin ve bürokrasinin hayatımızda abartılı belirleyici olmasından hareketle, kurumsal/hiyerarşik yapısına mesafeli olmak üzerine hasbihal ederken bir dostum konuyla ilgili “Bir Sevda İşi” filmini tavsiye etti…

Filmin teknik değerlendirmesini bir tarafa bırakırsak, muhteva olarak her birimizin farklı ölçeklerde yaşadığı, şanslı olanlarımızın kıyısından geçtiği olaylardan ve imtihanlardan bahsediyor film…

Kendi halinde, sevilen ve sayılan bir esnafken çevresinin ve ailesinin farklı saiklerle motivasyonuyla kendisini siyaset yarışının göbeğinde bulan kahramanımız bir süre sonra; kendisi olmaktan çıkarak, onuru zedelenerek, maddi-manevi bir çok açıdan yıpranarak kendisini ve yakın çevresini tüketmeye başlıyor…

Hayatın farklı evrelerinde ve alanlarında şahit olduğumuz gibi; yerli yerinde değerlendirilmeyen herkes ve her şey orta-uzun vadede sorun yaşıyor, ya tükeniyor ya da tüketiyor. Siyasete uygun birini akademiye, sivil topluma uygun birini bürokrasiye, akademiye uygun birini iş dünyasına, eğiticiliğe uygun birini yöneticiliğe yönlendirdiğimizde kişi hem daha iyi olduğu alandan kopmuş oluyor hem de başarılı olamayacağı alana zarar vermeye başlıyor. Tüm bu olumsuzlukların faturasını ise bireysel ve toplumsal açıdan hepimiz ödüyoruz…

Mağduriyet yaşamış topluluklar geçmiş kayıplarını telafi için siyaseti ve bürokrasiyi; mağduriyetlerini hızlı telafi etmek için, bazen de intikam duygusuyla en pratik çıkış noktası olarak görür ve bu alana daha fazla yüklenirler. Bir süre sora siyaset ve dolayısıyla devletin bürokratik mekanizması adeta hayatın merkezine oturmuş olarak her şeyin belirleyicisi ve ilgili-ilgisiz herkesin yöneldiği alan haline gelir…

Siyaset örneğinde olduğu gibi, hayatın herhangi bir alanını çok fazla merkeze aldığınızda ve abartılı konumlandırdığınızda diğer alanlar etkisizleşmeye, itibarsızlaşmaya başlar. Böyle süreçlerde siyaset/bürokrasi bir taraftan cazibe merkezi haline gelirken diğer taraftan hızlıca ve abartılı olarak eleştirilir ve değersizleştirilir. Bir süre sonra her türlü sorunumuzun müsebbibi olarak (en çok görünür alan olduğu için) siyasetçiler görülmeye başlanır ve siyasetten/bürokrasiden umut kesilir, toplumsal bir umutsuzluk sarar her yanımızı…

Yazının başında belirttiğim siyasi ya da bürokratik ünvanlara mesafeli olmak bu alanların ontolojik olarak kötü oluşları anlamına gelmez. Aksine siyaset de bürokrasi de gerekliliğin ötesinde elzem olan alanlardır ve buralarda hakkıyla hizmet edenler baş tacı edilmesi gereken kişilerdir. Ama önceki yazıda bahsettiğimiz içinde bulunduğumuz “merhale”; siyaset ve bürokrasi alanlarının dışındaki alanları çok daha önemsememiz gerektiğini hatırlatıyor bize…

Çünkü bu ülkenin ihmal edilmiş, yoksul ve yoksun bırakılmış kitleleri yukarıdan aşağıya yapılan zulmü, aşağıdan yukarıya bir dalgayla engellediler ama bir süre sonra adeta her şeyin yukarıdan aşağıya gerçekleştirilebileceği yanılgısına kapıldılar. Önü alınamazsa, salt yukarıdan aşağıya değişim arzusu bir yanılgının ötesinde, tek çıkış yolu gibi görülmüş olunacak ki, maalesef gerçeklikten kopuşu ve tepkisel yeni dip dalgaların ortaya çıkışını beraberinde getirecektir…

Kanaatimce bugün de yukarıdan aşağıya yapılacak işler elbette vardır ve yapılmalıdır da. Ama bu yöntemle yapılabilecekler sınırlıdır. Aşağısı ihmal edildikçe ve zayıf kaldıkça yukarıda çok etkili olmanın uzun vadede pek karşılığı olmayacaktır…

Yani çözüm; siyasetin ve bürokrasinin doğasına uygun olan, ‘talimatla iş yapmak’ yerine kapı kapı, sokak sokak, sınıf sınıf, çarşı-pazar çalışma yaparak aşağıdan yukarıya dalgayı yeniden ve daha sağlıklı/doğal şekilde oluşturmaktır. Bu şekilde gerçekleşecek olan değişim dalgası yukarıya nitelik katar, yukarıdan dayatılan değişim ise içeriği boşaltır ve sürdürülemez olur. Bir süre sonra asıl meselesinden uzaklaşmış topluluk haline geliriz, geçmişte eleştirdiğimiz şekilci zihniyetler gibi…

Ez-cümle; hayatın tüm alanları gibi siyaset de “bir sevda işi”, yeter ki sevdamızı doğru anlayalım, doğru konumlandıralım, doğru anlatalım. Ve yeter ki doğallığımızla, içtenliğimizle, özgünlüğümüzle, kendi cümlelerimizle ve gerçekliğimizle sevdamıza doğru akılla, bilgiyle ve hikmetle yol alalım…

Halit Bekiroğlu

21.12.2019

Yaşanan ekonomik, siyasi, sosyal ya da entelektüel krizler farkında olmasak da psikolojimizi derinden etkiler. Bu tür durumlarda bazen duygularımızı bastırır, bazen olayın gerçekliğini tam fark etmez, bazen de çok etkilenip bunalıma gireriz…

Daha üzerinden bir hafta geçmişken 15 Temmuz dolayısıyla organize ettiğimiz programlardan birini nihayete erdirdiğimizde bir psikolog arkadaşım “travma yaşıyoruz” demişti de “evet acılar yaşadık ama herhangi bir bunalım ya da travma yaşamıyorum” diye iddialı bir cümle kurmuştum. “Travmaları irademizin gücüne göre az ya da çok bastırırız ama o travma içimizde yer edinir” demişti…

Dün yaşadıklarımız gibi bu gün yaşamakta olduklarımız da şüphesiz bizi etkiliyor; bazen derinden bazen yüzeysel. İnancımız, bilgimiz, aksiyonumuz ölçüsünde yaşadıklarımızın farklı biçimlerde etkisine maruz kalıyoruz…

Son dönemlerde küresel ölçekte ve elbette bölgesel ve ulusal ölçekte krizlere maruz kalıyoruz. Yaşadıklarımızı yok saymak, görmemezlikten gelmek, topu taca atmak gibi refleksler gerçekliği ortadan kaldırmadığı gibi irrasyonel tutumlara bizi götürebiliyor…

Yaşanan krizlerde ve travmalarda gerçeklikten kopmamak için öncelikle meseleyi doğru teşhis etmek gerekir. Kanaatimce göz ardı etmememiz gereken en önemli husus, yaşadığımız sürecin bir merhale olduğudur. Toplumların değişimi kendiliğinden ve bir anda gerçekleşmiyor. Aşama aşama yaşadıklarımız tarihin seyri içinde bizi önce bir menzile sonra başka menzillere vardırıyor. Bazen vardığımız menzilden kopabiliyoruz; bizim zafiyetlerimizden ya da menzilin zayıflığından. Bazen bir hedefi aşıyoruz ama yeni yeni hedefe hazırlıklı olmadığımız için eski menzille sınırlandırıyoruz kendimizi ve farkında olmayarak ilerleyişimiz değil gerilememiz söz konusu oluyor…

Kişisel hikayelerimizde de benzer merhaleler yaşayabiliyoruz. Bazen hayatımızın bir evresine takılıp kalıyoruz. Özellikle o evre eğer zorlu geçmişse, bizi yormuşsa, geleceğe dair umutsuzluk sarmalıyor bizi. Oysa her yaş adeta bir basamak gibidir. Gereğini yaparsak bizi sonraki basamağa taşır. Bazen ayağımız kaysa da, basamaklar gevşek olsa da hedefimize iyi odaklanabilirsek, yaşadığımız aksaklıklara kendimizi mahkum etmezsek varmayı arzu ettiğimiz noktaya aşama aşama ulaşabiliriz…

Türkiye’de ve dünyada Müslümanların son birkaç asırdır yaşadıkları bir araya getirildiğinde, toplanıp çıkartıldığında tüm eksiklere ve yanlışlara rağmen hayatın hemen her alanında önemli merhaleler katettiğimizi göreceğiz. Nicel olarak da nitel olarak da on yıllar öncesiyle, bir asır öncesiyle karşılaştırılmayacak kadar önemli hamleler yapıldığını fark edeceğiz…

Olumlu ya da olumsuz değerlendirmelerimizi çoğu zaman günlük politik duruşumuz üzerinden değerlendirdiğimizde; parti, mezhep, meşrep, etnik yapı, bölgecilik vb dar ve çoğu zaman yüzeysel pencereden baktığımızda fotoğrafın bütününü, ufkun derinliğini ve aydınlığını kaçırabiliyoruz…

Biraz tarih okuduğumuzda, geleceği tasavvur etmeye çalıştığımızda, hikmet ve basiret taraflarımızı devreye soktuğumuzda, içerden ve dışardan yönlendirmelerle sığ sulara hapsedilmek istendiğimizi anladığımızda yaşadıklarımızın bir merhale olduğunu, hatta önemli bir merhale olduğunu, belki de yaşanmasının kaçınılmaz olduğunu anlayacak ve daha hızlı toparlanıp geleceğe yönelebileceğiz…

Yaşadığımız süreci erken ve doğru kavramanın en önemli yollarından biri de “asıl meselemiz”in ne olduğunu tekrar hatırlamak ve hiç unutmamacasına zihnimize ve hayatımıza yerleştirmektir. Ki asıl  meselemiz ebedi mutluluğu yakalamak için Rabbimizin bize emanet olarak verdiği her şeyi O’nun yolunda tutmak ve O’nun yoluna hizmet eden birer kul olmaktır…

Şu anda yaşadığımız merhalede; bazen hem insanlığımıza hem Müslümanlığımıza yakışmayacak şekilde yaşadığımız olaylar iyi değerlendirildiğinde aslında toparlanmamıza ve olgunlaşmamıza vesile olabilir. Yeter ki akıntıya kapılmayalım, yeter ki hayatı bugünden ve tul-i emel ölçeğinde yakın gelecekten ibaret düşünmeyelim…

Halit Bekiroğlu

17.12.2019